Kooperatiflerin Yapısı ve İşleyişi
Kooperatiflerin Yapısı ve İşleyişi
Kooperatifler, ana sözleşmeleri gereği 3 organdan oluşur:
- Genel Kurul
- Yönetim Kurulu
- Denetleme Kurulu (Denetim kurulu veya Denetçiler)
Bazı kooperatiflerde denetleme kurulu yoktur. Bu durumdaki kooperatifler denetim hizmetlerini üst birliklerinden veya bağımsız denetçilerden almak zorundadır.
Genel kurul kooperatifin en yetkili karar organıdır. Ortakların katılımıyla yılda bir kez olağan toplantısını yapan genel kurul önceden ortaklara duyurulan bir gündeme sadık kalarak değerlendirmeler yapar ve kararlar alır. Genel kurulda demokratik kurallara uyma zorunluluğu vardır. 2017’de yapılan bir mevzuat değişikliği ile, genel kurulun onaylaması şartıyla genel kurulların en fazla 3 yıl için birleştirilerek 3 yılda bir yapılmasına imkan sağlanmıştır.
Genel kurulun diğer önemli yetkilerinden bazıları şunlardır:
- Yönetim ve denetleme kurulu üyelerini seçer veya azleder
- Yıllık çalışma programını ve bütçesini kararlaştırır
- Yönetim kurulunu aklar veya aklamaz
- Denetleme kurulu raporunu onaylar veya onaylamaz
- Yönetim kuruluna bazı yetkileri devredebilir
Yönetim kurulu kooperatifin yürütme organıdır. Genel kurul tarafından seçilen ve 1-4 yıl süre için görevlendirilen yönetim kurulunun görevi genel kurul kararlarına uygun çalışmalar yapmak veya yaptırmaktır.
Yönetim kurulunda her üyenin hakları ve sorumlulukları eşittir.
Genel kurula karşı sorumlu olan yönetim kurulunun görev ve yetkileri özet olarak şunlardır:
- Genel kurul adına kooperatifi temsil eder
- Genel kurul kararlarını uygular
- Her ay en az bir kez toplanır ve karar alır
- Genel kurul gündemini ve tarihini belirler
- Yıllık çalışma programını ve tahmini bütçeyi hazırlar
- Yıllık çalışma raporunu hazırlar
Denetleme kurulu, genel kurul adına yönetim kurulu çalışmalarını gözetleyen, inceleyen, denetleyen ve destekleyen bir organdır. Yönetim kurulu gibi, üyeleri genel kurul tarafından seçilir. Üyelerin ortak olma zorunluluğu yoktur. Görev süreleri ise, genel kurul kararına bağlı olarak, 1-4 yıl olabilir.
Her üyesinin oy hakkının eşit olduğu denetleme kurulu, ana sözleşmede belirtilen sıklıkta toplanıp denetleme yapmak ve bunun sonucunun bir rapor halinde yönetim kuruluna sunmakla yükümlüdür. Yönetim kurulu da denetleme raporunu dikkate almak ve bu konuda genel kurula hesap vermek zorundadır.
Yönetim kurulu, denetleme kurulunun çalışmalarını yapabilmesi için gerekli bilgi ve belgeleri sunmak zorundadır.
Kooperatiflerde çerçeve (ana) kararlar genel kurul tarafından alınır. Yönetim kurulu, genel kurulun aldığı kararları gerçekleştirmek amacıyla uygulamaya yönelik kararlar alır ve uygular veya (varsa) emrinde çalışan personele yaptırır.
Şekil 1. Kooperatiflerde karar alımı ve uygulama
Bazı özel haller dışında, kooperatif kurullarında kararlar çoğunluk esasına göre alınır. Genel kurulda akçeli kararların alınabilmesi için tüm ortakların en az ¾’ünün onayı gerekir. Kooperatifin tasfiyesi, bir üst birliğe ortak olması, ana sözleşme değişikliği gibi kararlar için ise genel kurula katılanların en az 2/3’ünün onayı gerekir. Özetle, bu konuda emin olmak için kooperatifin ana sözleşmesine bakmakta fayda vardır.
Diğer işletmeler gibi kooperatiflerin iki finansal kaynaktan faydalanabilir. Bunlardan ilki öz kaynaklar, diğeri ise yabancı kaynaklardır. Genel olarak beklenen öz kaynaklar oranının %50’in üzerinde olmasıdır.
Öz kaynakların asıl kaynağı ortakların taahhüt ettikleri ortaklık paylarıdır. Ayrıca, geçmiş yılların karlarından ayrılan paylar da öz kaynaklarda önemli bir paya sahip olabilir.
Yabancı kaynaklar ise krediler ve borçlardan oluşur.
Girişimci ve başarılı bir yönetim öz ve yabancı kaynakları belirli bir dengede tutan ve etkin biçimde kullanan yönetimdir.